Dlaczego tak dużo przypisuje się układowi dotykowemu?

Pomijając aspekt emocjonalny czucia, dlatego, że dzięki bodźcom dotykowym tworzy się w mózgu mapa ciała (świadomość ciała), która jest niezbędna do prawidłowego rozwoju ruchowego. Mózg nie mógłby sprawnie kierować obiektem, którego nie zna. Świadomość ciała potrzebna jest do wykonywania płynnych, skoordynowanych ruchów podczas czynności dnia codziennego, począwszy od wkładania piąstek do buzi w wieku niemowlęcym, po precyzyjne ruchy nadgarstka podczas pisania, albo płynne ruchy gałek ocznych przy czytaniu. Układ dotykowy nie jest u każdego identyczny, to znaczy różnimy się pod względem preferowanych bodźców, ale na ogół jednak część z nich, np. głaskanie odbieramy jako przyjemne, a inne np. uszczypnięcie będziemy odczuwać jako nieprzyjemne i nasze ciało zareaguje ucieczką. Niestety zdarzają się czasami nieprawidłowości. Dzieci na niektóre bodźce będą reagować nadmiernie lub niedostatecznie – mówi się wtedy o nadwrażliwości lub podwrażliwości dotykowej.

Zmysł dotyku mawpływ na:

• poznawanie swojego ciała
• wczesne poznanie przedmiotów
• rozpoznawanie przedmiotów bez pomocy wzroku
• różnicowanie bodźców dotykowych
• rozwój emocjonalny
• tworzenie obrazów
• rozwój relacji przestrzennych
• rozwój percepcji schematu ciała

 Zaburzenia w zakresie zmysłu dotyku:

Dziecko może:

• nie tolerować dotykania poszczególnych części ciała przy np. myciu, czesaniu, ubieraniu, obcinaniu paznokci
• reagować negatywnie gdy włosy na jego ciele układają się w „inna stronę” np. podczas wiatru
• zbyt mocno reagować na niewielkie zranienia i otarcia lub nie reagować na ból, zranienia, obicia, otarcia;
• preferować mocniejszy, bardziej zdecydowany dotyk/uścisk niż delikatne głaskanie
• być wrażliwym na każdy najdrobniejszy brud lub być nieświadome, że ma brudną twarz/ręce, ma mokre buty, ubranie itp.;
• unikać chodzenia na boso po domu, piasku, trawie itp.
• narzekać na ubrania- szorstkie, sztywne kołnierzyki, metki, szwy, wystające nitki, zbyt ciasne/luźne
• mieć słabą świadomość ciała, nie wiedzieć gdzie są poszczególne części ciała
• nie rozróżniać butów lewy/prawy
• mieć słabą kontrolę w obrębie dłoni i palców (obniżony poziom grafomotoryczny i małej motoryki)

Nadwrażliwość/ obronność dotykowa:    

Obronność dotykowa – silna i trwała tendencja do emocjonalnego i negatywnego reagowania na bodźce dotykowe, odzwierciedlająca poważniejsze zaburzenia wewnątrz systemu dotykowego.

Dziecko:

•  Nie lubi być dotykane, przytulane
• Jest rozdrażnione podczas trzymania go na rękach
• Nie lubi dotykać nowych i zróżnicowanych faktur
• Nie chce nosić nowych ubrań, rozbiera się, ale może też nie lubić bycia rozebranym
• Unika używania rąk
• Nie lubi piaskownicy, malowania dłońmi, lepienia plasteliną
• Nie lubi delikatnego dotyku, ale toleruje stanowczy
• Woli kąpać się w wannie niż pod prysznicem
• Chodzi na palcach
• Nie lubi chodzić boso
• Pociera dotknięte miejsca
• Wypluwa jedzenie, odmawia jedzenia pewnych pokarmów lub pokarmów o określonej konsystencji,
• Reaguje nadwrażliwie, gdy zostanie dotknięte niespodziewanie
• Nie lubi mycia twarzy, czesania, obcinania włosów i paznokci, mycia głowy
• Zbyt mocno reaguje na ból i temperaturę
• Może reagować agresją lub wycofaniem na dotyk

Podwrażliwość dotykowa przejawia się obniżoną reakcją i słabym odczuwaniem dotyku. Osoby z podwrażliwością czują jak przez rękawiczki.

 Dziecko:

•  może nie zauważyć skaleczenia, często nie zauważa, że się uderzyło,
• nie reaguje na ból, gryzie się
• ma problem z rozpoznawaniem kształtu i struktury przedmiotów
• jest często niezgrabne ruchowo, obija się o meble, bo nie czuje dobrze swego ciała tzn. ich mózg nie wie jak kierować ciałem (problemy z praksją).
• domaga się drapania, dotykania, łaskotania, pocierania, zabaw dostarczających silnej stymulacji
• ciągle ściąga skarpety, buty
• domaga się wysokich/niskich temperatur, wody do kąpieli
• często bierze przedmioty do buzi (po 2 r.ż.)
• preferuje gorące/zimne, twarde pokarmy
• siada na dłoniach/stopach
• lubi twarde i ciężkie przedmioty
• nadmiernie lubi wibracje (ręczne wibracje)
• nie reaguje na bodziec dotykowy,
• nie zauważa, że upuściło trzymaną zabawkę, przedmiot,
• samo dostarcza sobie bodźców dotykowych np. obijając się sprzęty, uderzając się po twarzy
•  nie potrafi różnicować miejsc w które jest dotykane,
•  może mieć trudności z odczuwaniem, że ma na sobie ubranie (np. założy dwie skarpety na jedną nogę)                 

Opracowanie: Małgorzata Chodorowska

Układ przedsionkowy (równowagi).

Kluczowym dla integracji sensorycznej zmysłem, który jest powszechnie mało znany może dlatego, że dopóki funkcjonuje prawidłowo nie wiemy o jego istnieniu, jest układ przedsionkowy z receptorem w uchu środkowym. Jest układem łączącym dla innych zmysłów; tworzy relacje człowieka do siły grawitacji i dlatego wszystkie informacje są analizowane w oparciu o informacje z tego układu

Układ przedsionkowy odpowiada za:

~       odbieranie informacji związanych z działaniem siły grawitacji

~       orientację w położeniu ciała w stosunku do powierzchni ziemi

~       informowanie ośrodkowego układu nerwowego o położeniu głowy w relacji do szyi i reszty ciała oraz otaczającej przestrzeni

~       podtrzymywanie prawidłowego napięcia mięśniowego

~       wyzwalanie odruchów niezbędnych do utrzymania pozycji ciała w spoczynku

~       wyzwalanie odruchów ocznych i koordynacji pracy obu oczu

~       utrzymaniu stałego pola widzenia w czasie ruchów głowy

~       poczucie bezpieczeństwa grawitacyjnego

~       ma wpływ na rozwój mowy

~       wpływa na autonomiczny układ nerwowy (przewód pokarmowy, odruch wymiotny)

Układ przedsionkowy informuje nas o:

~        prędkościach i przyśpieszeniach naszego ciała i innych obiektów

~        ułożeniu głowy i reszty ciała w przestrzeni

~        integruje informacje z dwóch stron ciała

Układ przedsionkowy wpływa na:

~        budowanie mechanizmu odruchu postawy: ( napięcie posturalne, tworzenie wzorców motorycznych i posturalnych, przeciwdziałanie sile grawitacji, rozwój reakcji równoważnych, kieruje zmianami napięcia mięśniowego w kończynach, tułowiu i głowie- możliwość wykonywania płynnych ruchów ciała)

~        rozwój schematu ciała (tworzenie linii środkowej ciała i jej przekraczania)

~        proces lateralizacji

~        sposobu pobudzenia

~        ruchy gałek ocznych niezależnie od ustawienia i ruchu głowy

~        układ słuchowy

 Dziecko z nadwrażliwością przedsionkową:

• czuje niepokój i lęk w sytuacjach, gdy nie stoi obiema nogami mocno na ziemi i gwałtownymi zmianami położenia ciała
• w okresie niemowlęcym często płacze (zwiększenie płaczu przy kołysaniu lub na rękach)
• nie toleruje ruchu (liniowego, rotacyjnego)
• unika placów zabaw, gdzie musiałby oderwać nogi od podłoża;
• nie lubi wspinania, chodzenia po murkach, krawężnikach, kręcenia na karuzeli
• nie lubi  zabaw typu przewroty, turlanie, zabawy na drążku, zabawy w rotacji
• wpada w popłoch nagle popchnięte
• jest bardzo powolne, ostrożne podczas zabawy
• czuje się niepewnie w windzie, na ruchomych schodach, w otwartej przestrzeni
• ma obawy podczas wchodzenia i schodzenia ze schodów (dłużej niż inne dzieci uczy się schodzenia i/lub wchodzenia po schodach- zwłaszcza naprzemiennego)  
• nie lubi aktywności z głową w dół lub odchyloną do tyłu, nie lubi biegać w kółko  
• nie potrafi dobrze ocenić odległości; ma słabą orientację przestrzenną
•  jadąc samochodem nie lubi ostrych i szybkich skrętów
• może mieć chorobę lokomocyjną
• zamiast złapać piłkę zasłania się
• ma lęk wysokości
• może gubić się w korytarzach szkoły
• wykazuje dużą potliwość
• ma zaburzenia postawy, nie doświadcza prawidłowego napięcia mięśniowego
• ma kłopoty z czytaniem, pisaniem, grafomotoryką – związanie z relacjami przestrzennymi
• ma problemy z płynnością i przechodzeniem z jednej czynności na drugą (szybkość)
• ma zaburzenia równowagi
• nie toleruje ruchów obrotowych głowy lub całego ciała,
• może występować nadwrażliwość emocjonalna, dotykowa i słuchowa.

 Dziecko z podwrażliwością przedsionkową:

• w okresie 5 mc, w wysokim podporze stymuluje przedsionek, rusza głową
• 11mc czołga się niezaspokojone, dąży do pionizacji
• nie boi się skakać z dużej wysokości
• lubi się kręcić, turlać , huśtać i wirować bez końca
• przy huśtaniu głowę trzyma niżej niż resztę ciała, zamyka oczy
• lubi wprawiać rzeczy w ruch, z dużą szybkośćią
• lubi aktywności fizyczne, gdzie głowa znajduje się na dole-fikołki, stanie na głowie, na zjeżdżalni głową w dół
• ślizga się z krzesła na lekcji, jest w ciągłym ruchu
• ma kłopoty z reakcjami równoważnymi, nie potrafi jeździć na rowerze
• ma nieprawidłową koordynację ruchową
• wykazuje wzmożoną aktywność ruchową (potrzeba biegania, skakania, huśtania się, problemy z koncentracją uwagi), często zmienia kierunki, przemieszcza się, podejmuje bardzo ryzykowne działania
• często traci równowagę, potyka się lub przewraca
•  ma problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową, przekraczaniem linii środkowej ciała, schematem ciała.
• ma niezgrabne ruchy,  mało płynne (sztywność ruchowa)
• nie potrafi asekurować się przy upadku (nie wykształcił się odruch obronny).
• często nie potrafi odnaleźć się w grach zespołowych, zręcznościowych,
• wykazuje kłopoty z czytaniem i pisaniem, ponieważ obniżone napięcie mięśniowe zaburza koordynację ruchową i pracę mięśni oka, co przekłada się na niepłynny ruch gałek ocznych.

 

Opracowała: Małgorzata Chodorowska

Zaburzenia w przetwarzaniu wrażeń sensorycznych najczęściej zauważane są przez nauczycieli i rodziców w wieku przedszkolnym i szkolnym. Jest to okres, w którym bagatelizowane dotąd cechy i zachowania tłumaczone były potocznym zwrotem „jeszcze ma czas”, lub „wyrośnie z tego„. Nagle okazuje się, że dziecko ma różnego rodzaju kłopoty z codziennym funkcjonowaniem. Zaburzone działanie i współdziałanie zmysłów może objawiać się problemami w adekwatnym do sytuacji reagowaniu emocjonalnym, spostrzeganiu, zachowaniu, uczeniu się, wykonywaniu czynności precyzyjnych, zdobywaniu umiejętności czytania i pisania, aktywności ruchowej, relacjach z rówieśnikami  i codziennym funkcjonowaniu społecznym. Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej mogą zachowywać się dziwnie i niezrozumiale dla otoczenia. Mogą mieć wiele kłopotów, z którymi nie potrafią sobie poradzić. Problemy, z którymi się borykają objawiają się często zaburzeniami w zachowaniu.

Wybrane objawy zaburzeń u dzieci w wieku przedszkolnym:

• Trudności z opanowaniem treningu czystości
• Potykanie się, obijanie o przedmioty
• Słaba równowaga, niezgrabność ruchowa
• Niezwracanie  uwagi na skaleczenia
• Nadwrażliwość na hałas (częste zatykanie uszu, hałasowanie, mruczenie, śpiewanie pod nosem),
• Nadwrażliwość na pewne zapachy
• Niechęć do przytulania
• Nietolerancja pewnych typów ubrań, narzekanie na metki
• Nietolerancja mycia głowy, twarzy, obcinania włosów, paznokci
• Kłopoty z nauką jazdy na rowerze
• Unikanie nowych zabaw ruchowych
• Nadmierna aktywność, (wciąż w ruchu lub letargu, ospałość, permanentne wiercenie się, wciskanie się między meble, wpadania na kolegów, popychanie innych, rzucanie zabawkami, psucie zabawek, branie zabawek do buzi, ciągłe gryzienie czegoś)
• Ubogi repertuar żywieniowy
• Trudności z opanowaniem lub unikanie czynności takich jak: zapinanie ubrań, zdejmowanie butów, wiązanie butów, rysowanie, wycinanie
• Labilność emocjonalna (szybkie przechodzenie od płaczu do śmiechu, nagłe wybuchy złości)
• Opóźnienia w rozwoju mowy, kłopoty z artykulacją (trudności w zrozumieniu, co dziecko mówi)
• Trudności ze zrozumieniem poleceń
• Trudności w skupieniu się na jednej czynności

 

 Opracowała: Małgorzata Chodorowska

„Integracja sensoryczna to nic innego jak nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Tak stworzyła nas natura, że wszystkie bodźce płynące z zewnątrz docierają do nas przez zmysły. Zaburzenia te powodują, że organizm nieprawidłowo te bodźce odbiera, co za tym idzie, nieprawidłowo na nie reaguje”.  [1]  Metoda integracji sensorycznej jest jedną z ważniejszych metod wykorzystywanych w pracy z dziećmi w normie intelektualnej, jak również z trudnościami w uczeniu się, z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową, autyzmem, nadpobudliwością psychoruchową i mózgowym porażeniem dziecięcym. Gdy wszystkie zmysły działają prawidłowo, dziecko rozwija się w sposób harmonijny, co widać w jego ruchach i zachowaniu. Reakcje dziecka na docierające do mózgu bodźce i informacje z otoczenia są adekwatne do zaistniałej sytuacji.   

       

Przykład: Dziecko chce wziąć zabawkę. Jego mózg, aby wykonać prawidłowy ruch musi przeanalizować dane ze zmysłu wzroku, dotyku i równowagi. Za pomocą wzroku lokalizuje przedmiot, za pomocą czucia wykona ruch i chwyci zabawkę. Nie przewraca się przy tym dzięki układowi przedsionkowemu. Wraz ze wzrostem dziecko musi integrować coraz większą ilość informacji, aby móc wykonać dużo bardziej skomplikowane ruchy np. przy mówieniu, pisaniu i czytaniu, jak również codziennej zabawie, która wbrew pozorom może sprawiać wiele kłopotów, a zabawa z kolegami może być nieprzyjemna i kłopotliwa dla rówieśników. Reakcje dziecka z zaburzoną integracją sensoryczną są nieadekwatne do sytuacji.  Mogą sprawiać przykrość, ból i niezadowolenie bawiących się razem dzieci. Bowiem odczucia dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej mogą być zupełnie inne niż dziecka, u którego integracja przebiega w sposób prawidłowy. 

Proces integracji nie zawsze zachodzi zupełnie gładko. Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej często uważane są za niegrzeczne i niewychowane. Są nadpobudliwe, hałaśliwe, jak również apatyczne, nie lubią/ nie tolerują niektórych rzeczy i/ lub sytuacji, a dla niektórych zachowują się „dziwnie”.

Zaburzenia integracji nie wpływają na iloraz inteligencji, tylko utrudniają korze mózgowej wykonywanie jej funkcji. Dziecko, mające problem z płynnym ruchem gałek ocznych nie będzie potrafiło płynnie czytać, ale przyczyna nie będzie miała związku z jego zdolnościami intelektualnymi.

 

Integracja odbywa się automatycznie, gdy wszystkie układy zmysłowe działają bez zarzutu. Jakie zmysły są kluczowe w rozwoju? Okazuje się, że wbrew pozorom, aby sprawnie się uczyć dziecko potrzebuje danych nie tylko ze zmysłu wzroku i słuchu, ale fundamentem są informacje ze zmysłu dotyku i równowagi (układ przedsionkowy), które rozwijają się wcześniej, jeszcze w łonie matki. Zgodnie z teorią neurologiczną, o tym, że układy rozwijające się później zależą od rozwijających się wcześniej możemy założyć, że problemy z funkcjonowaniem zmysłów pierwotnych mogą zaburzać pracę zmysłów rozwojowo młodszych.

Warto podkreślić, że z problemów w zakresie integracji sensorycznej dzieci nie wyrosną. Te problemy będą „rosły” razem z nimi. Dlatego tak ważna jest wczesna interwencja, która wspiera system nerwowy tak, aby mógł on prawidłowo odbierać, interpretować i organizować napływające informacje zmysłowe. [2]

 

Opracowała: Małgorzata Chodorowska

 

 Literatura:

1. Przyrowski Z.: Neurobiologiczne podstawy Integracji Sensorycznej, wyd. Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej, Warszawa 2010, materiały szkoleniowe
2. Borkowska M., Wagh K. (2010). Integracja sensoryczna na co dzień. Warszawa: WL PZWL.
3. Kranowitz C. S. (2012). Nie – zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i przetwarzanie. Gdańsk: Harmonia Universalis.

Najczęściej zaburzenia przetwarzania sensorycznego wynikają z nieprawidłowego rozpoznawania bodźców przez nasze zmysły i/ lub nieprawidłowego ich przetwarzania oraz organizowania odpowiedzi na docierające bodźce przez układ nerwowy. Zatem warunkiem prawidłowego przetwarzania sensorycznego jest poprawne funkcjonowanie i rozwój zmysłów, a także ośrodkowego układu nerwowego.

Bodźce do mózgu płyną wieloma drogami- przez system przedsionkowy (zmysł równowagi), proprioceptywny (tzw. czucie głębokie), dotykowy, słuchowy, wzrokowy, smak i węch. Zmysły te wzajemnie oddziałują na siebie i mają wiele neuroanatomicznych powiązań.
System przedsionkowy, zwany równoważnym, jest kluczowy z punktu widzenia integracji sensorycznej, bowiem mając liczne powiązania z innymi zmysłami, pomaga im współpracować. To jeden z najbardziej pierwotnych i podstawowych układów. Jest umiejscowiony w uchu wewnętrznym i ma połączenie z móżdżkiem. Receptory tego zmysłu odbierają wrażenia płynące z ruchu: rotacyjnego (obrotowego), liniowego (przód- tył, góra- dół), wibracji (drgań) i grawitacji. Dzięki niemu orientujemy się w położeniu naszego ciała w przestrzeni(zdajemy sobie sprawę z tego, że siedzimy, stoimy, czy też idziemy i w którą stronę). Integralnie związany z systemem przedsionkowym jest system proprioceptywny, inaczej czucia głębokiego. System ten odbiera bodźce płynące z naszych mięśni, ścięgien i stawów. Jest zatem odpowiedzialny za czucie własnego ciała i jego ułożenia w przestrzeni oraz ułożenia części ciała względem siebie. Informacje te, w połączeniu z sygnałami płynącymi z układu przedsionkowego, pozwalają na planowanie i wykonywanie bardziej złożonych ruchów, takich jak np. pisanie, chodzenie po schodach bez patrzenia na stopy, gra na instrumentach. Obydwa systemy: przedsionkowy i proprioceptywny odpowiadają za utrzymywanie równowagi i właściwej postawy, regulują napięcie mięśniowe, umożliwiają koordynację ruchową, odpowiadają też za ruchy gałek ocznych i integrację odruchów.

Gdy dostrzegamy u dziecka jakieś nieprawidłowości, musimy zastanowić się w jaki sposób wpływają one na funkcjonowanie w środowisku domowym, rówieśniczym czy też przedszkolnym (szkolnym). Zaburzenia w obszarze przetwarzania sensorycznego mogą dawać o sobie znaki w dość jasny sposób ale nie są odpowiednio przez nas- dorosłych rozumiane. Dziecko, które problemy z koncentracją, kłopoty z równowagą i koordynacją ruchową, ma potrzebę ciągłego ruchu, jest bardzo aktywne, wierci się, przeszkadza w zajęciach, potyka się, wpada na kolegów, niszczy zabawki, kręci się wokół własnej osi, cały czas podskakuje, jest agresywne w stosunku do rówieśników, popycha innych, poszukuje ciągłego kontaktu z innymi, przeciska się między meblami lub odwrotnie: jest nadmiernie zlęknione, ma obniżone napięcie mięśniowe, nadmiernie się męczy, jest apatyczne, nie lubi zajęć i zabaw ruchowych, reaguje zbyt gwałtownie na dotyk, zatyka uszy przy średnim hałasie, nie toleruje niektórych pokarmów, nie potrafi naśladować ruchów innej osoby, ma problemy z komunikacją, itp.

                   Pamiętajmy!!!! Integracja sensoryczna jest metodą wspomagającą w całościowym systemie wsparcia dziecka i nie jest lekiem na wszystkie trudności i niepowodzenia. Stała się złotym środkiem na wszystkie problemy dzieci. Często nauczyciele, lekarze, rodzice kierują dzieci na zajęcia integracji sensorycznej z przekonaniem, że terapia prowadzona raz w tygodniu pomoże w pozbyciu się wszystkich problemów. Chcemy pomóc dziecku? Przyjrzyjmy się w jakich obszarach przejawia trudności. Bądźmy otwarci na sugestie, rady i pomoc specjalistów. 

 

Opracowała: Małgorzata Chodorowska