Zachowania seksualne dzieci często budzą lęk w osobach dorosłych, czy słusznie? Zachowania seksualne dziecka łączą się z jego rozwojem w innych obszarach: poznawczym, intelektualnym oraz emocjonalnym. Jedną z form zachowań seksualnych jest masturbacja, czyli wywoływanie uczucia przyjemności poprzez stymulowanie własnego ciała (szczególnie miejsc erogennych). Dziecko poznaje swoje ciało i odkrywa, że dotyk obszarów genitalnych jest przyjemnym i  zupełnie innym doznaniem niż dotyk np. nogi, czy policzka.

Niektóre dzieci masturbują się, gdy są zmęczone i przestymulowane liczbą ćwiczeń, zajęć, a także przeciążone nadmiarem bodźców sensorycznych (szczególnie dzieci, u których występuje nadwrażliwość w obrębie różnych zmysłów). Inne dzieci stosują masturbację, gdy w ich życiu brak przewidywalności, swoistej strukturyzacji dnia lub zajęć. Część dzieci stymuluje genitalia, gdy się nudzą i pozostają bezczynne. Robią to szczególnie te, które mają dużą potrzebę aktywności, również fizycznej, lub po prostu nie potrafią same się czymś zająć, np. dzieci nisko funkcjonujące intelektualnie.  Masturbacja może być również sygnałem problemów zdrowotnych, np. infekcji układu moczowego, obecności pasożytów w organizmie, stanów zapalnych lub innych.

Można wyodrębnić trzy rodzaje masturbacji dziecięcej: rozwojową, eksperymentalną i instrumentalną.

Masturbacja rozwojowa jest to typ masturbacji, której jedynym celem jest osiągnięcie przyjemności. Dziecko, które zauważyło, że dana czynność sprawia mu przyjemność, będzie ją powtarzało, np. poprzez pocieranie krocza o dany przedmiot, rytmiczne zaciskanie mięśni ud, lub kiwanie się. Podłożem tego rodzaju masturbacji najczęściej są doświadczenia związane z poznawaniem własnego ciała, naśladowaniem zachowań rówieśników  lub dorosłych, a także przypadkowe pobudzenie narządów erogennych  podczas zabiegów leczniczych lub pielęgnacyjnych. Masturbacja rozwojowa przemija, zazwyczaj do około 6-7 roku życia i jest nieszkodliwa.  Znalezienie innej czynności, która odwróci uwagę dziecka ale jednocześnie będzie dla niego wystarczająco atrakcyjna, angażująca i przyjemna może zastąpić lub zmniejszyć częstotliwość zachowań seksualnych. Natomiast karanie może spowodować że, dziecko zmieni sposób sprawiania sobie przyjemności i będzie je kontynuowało. Gdy zachowania przekraczają normę rozwojowa, bądź wydają się niepokojące, czyli np. dziecko nie zachowuje intymności swoich zachowań, warto skontaktować się ze specjalistą. Praca terapeutyczna nie jest potrzebna, ale może pomóc w zapewnieniu bezpiecznej przestrzeni dla dziecka i odpowiedniego wsparcia dla rodziców lub opiekunów.

Masturbacja eksperymentalna jest zupełnie innym rodzajem masturbacji. Jej głównym celem jest eksperymentowanie, czyli poznawanie własnego ciała z dużą ciekawością. Osiągniecie przyjemności jest nieoczekiwanym przez dziecko skutkiem ubocznym. Dziecko zachowuje się w stosunku do swojego ciała, tak jak badacz, w stosunku do przedmiotu, który testuje, skupia się na aspekcie poznawczym, z zainteresowaniem odkrywa nowe możliwości. Tutaj dziecko nie powtarza, ale poszukuje ciągle nowych zachowań, a przyjemność jest sygnałem o odkryciu nowych możliwości. Z czasem dziecko nie tylko dotyka narządów płciowych, ale zaczyna także wkładać różnego rodzaju przedmioty w otwory ciała lub stymuluje się nimi, co może być niebezpieczne i szkodliwe dla zdrowia. Czynności te nie są ukrywane, a rodzice szybko je zauważają, gdy dziecko potrzebuje pomocy. Co prawda masturbacja eksperymentalna, tak samo jak rozwojowa, powinna minąć, jednak ze względu na bezpieczeństwo dziecka, podczas eksperymentowania, powinny zostać podjęte działa, zakazujące dziecku stosowania czynności zagrażających jego zdrowiu.

Masturbacja instrumentalna jest bardziej złożonym i trudniejszym do rozpoznania mechanizmem, przede wszystkim dlatego, że jej pojawienie się oznacza problem, z którym dziecko nie potrafi sobie w inny sposób poradzić,. Problemy mogą być różne, np. stres, zwrócenie na siebie uwagi lub zaspokojenie jakiejś potrzeby. W tym przypadku dziecko nie masturbuje się w celu uzyskania przyjemności, jak to miało miejsce przy masturbacji rozwojowej, nie bada z ciekawości własnego ciała, jak to było przy masturbacji eksperymentalnej, tutaj głównym celem dziecka jest rozładowanie i obniżenie napięcia emocjonalnego, jest rodzajem obrony w sytuacji stresowej. Taką aktywnością mogą posługiwać się dzieci np. w przypadku konfliktu rodziców, uzależnienia opiekunów od alkoholu bądź innych substancji, a także w sytuacji poważnej choroby członka rodziny.

W sytuacji stosowania przez dziecko masturbacji w celu uzyskania zainteresowania ze strony otoczenia, czynności są demonstracyjne, jawne i powtarzalne, natomiast rzadko powodują uszkodzenie ciała. Masturbacja instrumentalna wymaga interwencji terapeuty ze względu na uporczywe trwanie, aż do momentu usunięcia jej przyczyny.

Jak reagować na masturbację u dzieci?

Rodzice odruchowo negatywnie reagują na masturbację. Jest to bardzo szkodliwe dla rozwoju psychicznego i seksualnego dziecka. Każde złe sformułowanie na temat narządów intymnych buduje negatywny obraz cielesności i seksualności.

Ważne wskazówki!

• Nie wolno krzyczeć i używać sformułowań „fuj”, „okropne” itp.
• Nie zawstydzać dziecka
• Nie wolno straszyć, że dotykając się zrobi sobie krzywdę
• Nie oceniać masturbacji w kategoriach „złego zachowania”, z którym trzeba walczyć.
• Powstrzymać się od reakcji silnie zabarwionej emocjonalnie. Jeśli reakcja będzie bardzo emocjonalna, może wzmocnić zachowanie.

Najwłaściwszą reakcją na masturbację jest odwrócenie uwagi dziecka. Można zaproponować mu inną czynność, dać do rączki zabawkę lub wspólnie pobawić się w ulubioną grę. Warto wyjaśnić, że takie zachowanie jest bardzo osobiste i nie powinno się publicznie, przy wszystkich, w ten sposób bawić. Dzięki temu uczymy dziecko norm społecznych, nie potępiając masturbacji.

Ważnym elementem dobrej interwencji jest także dostrzeżenie sygnałów wskazujących na to, że zachowanie masturbacyjne się pojawi. Bywa, że można przewidzieć, że jeśli dziecko położy się na materacu w pozycji na brzuchu, wówczas zacznie się stymulować, albo jeśli idzie w stronę dmuchanej piłki lub fotela, będzie podskakiwać i stymulować genitalia.

Istotne jest wzmacnianie alternatywnych zachowań dziecka!

Co może być niepokojące?

Choć masturbacja dziecięca jest naturalnym zjawiskiem występującym u wielu dzieci, to czasami może być szkodliwa oraz prowadzić do zaburzeń i kłopotów zdrowotnych. Do niepokojących sygnałów należą:

• Bardzo częste (nawet kilkadziesiąt razy w ciągu dnia) dotykanie się i stymulowanie
• Pojawiające się rany i obrażenia w miejscach intymnych
• Wkładanie różnych przedmiotów w miejsca intymne
• Angażowanie innych osób

Gdy zostaną zauważone u dziecka wyżej wymienione  zachowania seksualne, należy im się przyjrzeć i spróbować określić czy mają charakter rozwojowy czy nierozwojowy. W razie wątpliwości warto skonsultować się z psychologiem lub terapeutą. Natychmiastowa interwencja jest konieczna, w sytuacji, kiedy zachowania dziecka wykraczają poza normę, gdyż w ten sposób można pomóc dziecku w bezpieczny sposób poradzić sobie z trudnościami.

Joanna Koziarska

Agnieszka Zawadzka-Piasek

Seksualność w cyklu życiu człowieka, M. Beisert, PWN

https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/seksualnosc-malych-dzieci

https://ebobas.pl/artykuly/czytaj/668/wychowanie/masturbacja-dziecieca